Ruimtelijke ordening Singapore als voorbeeld voor Nederland

Deze blog is geschreven door adviseur Gerwin Verlaan, die in de zomer van 2022 inspiratie op heeft gedaan voor deze blog toen hij in Singapore was. In deze blog lees je over de geschiedenis van Singapore, en hoe deze stadstaat ondanks een grote huisvestingscrisis in de jaren 60 heeft kunnen uitgroeien tot een mogelijke inspiratiebron voor Nederland op het gebied van ruimtelijke ordening. 

Wat kunnen wij als Nederland leren van de welvarende stadstaat Singapore, met haar futuristische skyscrapers, fungerend als vestigingsstad voor grote multinationals met tevens een goed functionerende ruimtelijke ordening? Dat vroeg ik mij af toen ik afgelopen zomer door Singapore wandelde. Zeker als je vlak daarvoor in een ander Zuidoost-Aziatisch land bent geweest, is het een wereld van verschil. Alles is schoon, er ligt geen afval in de berm, er staan gigantische (kantoor)gebouwen, iedereen spreekt verstaanbaar Engels en er zijn weggebruikers die zich wél aan de verkeersregels houden, om maar even wat te noemen. Hoe heeft Singapore zich in een relatief kort tijdsbestek opgewerkt van kleine handelsstad naar dé economische metropoolregio van Zuidoost-Azië en kunnen wij als Nederland iets van de ontwikkeling van Singapore leren?

Economische groei Singapore

In de taxi vanaf het vliegveld vertelde de chauffeur al dat Singapore haar economische welvaart onder andere heeft te danken aan een Nederlander, namelijk Albert Winsemius. De Nederlandse econoom zorgde in de jaren ’60, in nauwe samenwerking met toenmalige premier Lee Kuan Yew, voor grootschalige woningbouw en uitbreiding van arbeidsintensief werk, waarna in de jaren daarna actief werd gelobbyd om grote buitenlandse investeerders en bedrijven als Shell, Esso en Philips naar de stadstaat te bewegen. Zo werd Singapore van handelshaven getransformeerd naar hét industriële centrum van de regio, waarbij men zich meer en meer ging richten op hoogwaardige technologische industrieën. Nederland heeft o.a. raakvlakken met Rotterdam als internationale handelshaven en het aantrekken van grote internationale bedrijven, maar toch is het in Nederland wat meer geleidelijk gegaan en stonden we al veel langer bekend als welvarende handelseconomie.

Woningmarkt en ruimtelijke ordening Singapore

Als je kijkt naar de woningmarkt en ruimtelijke ordening heeft Singapore met name in de jaren ’60 veel geïnvesteerd. Veel Singaporezen woonden in onhygiënische sloppenwijken en ook het toegenomen aantal expats moest gehuisvest worden. Om deze huisvestingscrisis op te lossen, is toentertijd het Housing Development Board (HDB) opgezet. Deze organisatie bouwde in hoog tempo duizenden woningen per jaar (21.000 in de eerste twee jaar). Dat deze organisatie dit succesvol kon uitvoeren, had onder andere de volgende redenen:

• HDB was als enige bureau verantwoordelijk voor de huisvesting en kon dus een effectieve planning aanhouden, waarbij het tevens mogelijk was om de grond, grondstoffen en mankracht voor grootschalige bouw te optimaliseren en schaalvoordelen te behalen.
• Er kon een totaalaanpak van huisvesting plaatsvinden, doordat de planning, het ontwerp, de grondinrichting en constructie als een naadloos geheel uitgevoerd kon worden.
• Tot slot was er steun vanuit de overheid in de vorm van politieke en financiële toezeggingen (HDB, 2022).

Als we dit vergelijken met de huidige woningnood in Nederland, lijkt deze Singaporese werkwijze en ruimtelijke ordening niet altijd direct één op één te kopiëren. In Singapore was destijds blijkbaar weinig sprake van maximale bouwhoogtes en was er nog weinig rekening te houden met bebouwing wat moest blijven bestaan, aangezien de bestaande bebouwing toch al verouderd was. Daarnaast is het bekend dat Singapore haar grenzen heeft uit kunnen breiden door land op te spuiten, wat vervolgens natuurlijk volledig vrij in te richten was middels een totaalaanpak. Het concept van een enkel bureau (of overheidsinstantie) verantwoordelijk houden voor de huisvesting is wellicht een mogelijkheid als je ergens een stad volledig opnieuw op zou kunnen bouwen, maar na de drooglegging en ontwikkeling van Flevoland zal dit in het geval van Nederland weinig meer voorkomen.

Woningprijsontwikkeling

De prijsstijging van woningbouw is ook in Singapore een bekend probleem. Een local vertelde dat de woningprijzen soms zelfs richting de miljoen(en) Singaporese dollars stijgen en daarmee onbetaalbaar zijn voor veel mensen. De bouwkosten in Singapore liggen ook iets hoger dan bijvoorbeeld in Amsterdam (Arcadis, 2022) en in combinatie met landschaarste (Singapore is zéér dichtbevolkt) komen de woningprijzen vaak ook wat hoger uit dan de woningprijzen in Amsterdam (HDB, 2022). De HDB biedt daarom woningen (veelal appartementen) aan op basis van een 99-jarige erfpachtconstructie. De koper wordt daarmee voor 99 jaar eigenaar van de woning en de grond. Op deze manier wordt eigen woningbezit gestimuleerd en worden huisvestingssubsidies beschikbaar gesteld voor de lagere inkomens, zodat ook zij in combinatie met een hypotheeklening voor een HDB-woning een woning kunnen kopen. In totaal woont 80% van de inwoners van Singapore in een HDB-flat (HDB, 2022).

Vroeger waren deze HDB-flats erg klein, omdat er in hoog tempo woningen ontwikkeld moesten worden aangezien veel mensen in onhygiënische sloppenwijken woonden. Daarnaast nemen kleine woningen natuurlijk minder ruimte in en konden de kosten laag gehouden worden. De HDB-woningen zijn in de loop der jaren sterk verbeterd, waardoor de woningen nu voldoen aan hogere ambities voor kwaliteitsvol leven (HDB, 2022).

De woning kan overigens ook gewoon doorverkocht worden, inclusief het resterende aantal erfpachtjaren. Echter na 99 jaar zal de grond altijd weer in eigendom van de HDB komen, die het vervolgens terug levert aan de staat. Op deze manier behoudt Singapore toch altijd de mogelijkheid om in de toekomst de (schaarse) grond te herontwikkelen (HDB, 2022).

Natuur en groen

Nadat de huisvestingscrisis in de jaren ’60 onder controle was, begon de HDB zich ook te focussen op benodigde voorzieningen, zoals de commerciële sector, educatieve faciliteiten, transportmogelijkheden etc. Daarnaast was een overvloed aan groen een belangrijk aspect om mee te nemen binnen de gebiedsontwikkelingen en ruimtelijke ordening van Singapore (HDB, 2022). Dat is goed gelukt, want ondanks de geconcentreerde bebouwing en daarmee extreem dichtbevolkte stad, is er veel groen terug te vinden in Singapore.

Een voorbeeld is het gecombineerde groen op gebouwniveau, zoals op de foto hiernaast. Op de “tussenverdiepingen” is ruimte gereserveerd voor groen. Dit idee van groene gevels zie je veel terug in Singapore. Ook in het straatbeeld is rekening gehouden met het toevoegen van groen, zodat de openbare ruimte niet alleen uit verharding bestaat. Tot slot zijn er grote parken aangelegd, waarvan Gardens by the Bay een van de grootste is. Dit park bestaat uit meerdere tuinen en toeristische bezienswaardigheden. Hetzelfde idee herkennen we natuurlijk in Nederland, waar ook veel aandacht voor parken en openbaar groen is. Echter het groen toevoegen aan de gevels van prominente gebouwen kan in Nederland nog meer ingezet worden, zo kan de ruimtelijke ordening en groenvoorziening van Singapore een goed voorbeeld zijn voor Nederland!